vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، آیت الله احمد مبلغی، صبح یک‏شنبه 6 اسفند‏ماه سال 1396 در جلسه هشتاد و هفتم درس خارج فقه الاجتماع که در مدرسه آیت الله العظمی گلپایگانی برگزار شد، در چگونگی ایفای نقش فقه در حوزه آسیب‎های اجتماعی گفت: سلطنتی که نظریه‎پردازی در فقه ایجاد می‎کند در معالجات و درمان نسبت به همه مسائل و حوادث تأثیرگذار است لذا ما در حل مسائل و واقعیت‎های اجتماعی می‎توانیم از نظریات کمک بگیریم.

وی افزود: اگر ما بتوانیم فقه را بر اساس نظریه‎ها بازسازی کنیم، یک ارزش افزوده به فقه ضمیمه کرده‎ایم که کاری بسیار خطیر و پرزحمت است.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم در ضروت توجه به پیش‏ فرض شناسی بیان داشت: ما پیش‏ فرض‎ها را کنار گذاشته‏ ایم و کل تمرکزمان را روی مدلول‎ها گذاشته‏ ایم در حالی‏که پیش‏ فرض شناسی بسیار با اهمّیت است و ما باید از طریق صنعت التزام‏ گیری، پیش ‏فرض شناسی را قوّت بدهیم.

وی توجه به سیاق، ادبیات و احتمالات موجود در یک متن را از راه‎های رسیدن به پیش‏ فرض عنوان کرد و خاطرنشان کرد: اگر پیش‏ فرض‎ها را بشناسیم دقیق‎تر سخن خواهیم گفت و ظریف‏تر نقد خواهیم کرد.

رئیس مرکز تحقیقات مجلس شورای اسلامی به تشریح یکی از پیش‏ فرض‏های موجود در تعریف زرقاء پرداخت و عنوان داشت: پیش‏ فرض تعریف زرقاء این است که ایشان معتقد است بازسازی فقه می‏ تواند بازسازی حقوقی باشد. به این مضمون که فقه قابلیّت حقوقی شدن دارد و می‎توان بر اساس ساختار حقوق، فقه را بازسازی کرد.

وی توجه به اینکه نکته نباید تمام تمرکزمان در استنباط بر روی منابع باشد را یک امر ضروری دانست و گفت: چگونگی استفاده فقیه از منابع، مسائل بیرونی، زاویه‏ های دید و ساختار استنباط، همگی در استنباطات و تدوینات فقهی نقش دارند و لذا اگر ساختار فقه بر اساس حقوق شکل بگیرد می‎تواند با زاویه دید مناسبی که دارد، فقیه را در استنباط کمک کند.

 متن تقریر:

آیت الله مبلغی در جلسه گذشته به تبیین نکاتی در رابطه با تعریف زرقاء از نظریه پرداخت و گفت: کمبودی که امروز در فقه وجود دارد این است که ما فقه را بر اساس نظریه که پایه و اساس نظامات فقهی است، پیش نبرده‎ایم؛ مثلاً اگر ما در مسئله ورشکستگی دارای نظام مدوّن و دقیقی باشیم، در آن نظام وظیفه شخص و حکمت نسبت به مدِین و دائن مشخص است و همین امر باعث جلوگیری از به وجود آمدن بسیاری از مشکلات و بحران‎های فردی و اجتماعی خواهد شد.

بسم الله الرحمن الرحیم

قابلیّت بازسازی فقه بر اساس نظریّات کلان

یکی از نکات پیرامون نظریه زرقاء این است که این نظریه معتقد است، فقه بر اساس نظریه قابلیّت این را دارد که بازسازی شود و ما می‎توانیم فقه را بر پایه نظریه‎ها از نو بازسازی کنیم و این بازسازی به معنای نفی تجربه فقه موجود نیست بلکه به این معناست که ما تلاش می‎کنیم که یک ارزش افزوده به فقه ضمیمه کنیم.

اصولاً نظریه یک توصیف و یک نگاه است که اثر خودش را در استنباط فقهی نشان می‎دهد و این روند نیاز به یک تلاش طولانی دارد.

زرقاء در پایان تعریفش به این نکته اشاره می‎کند و می‎گوید: الی غیر ذلک من النظریات الکبری التی یقوم علی اساس ها صرح الفقه بکامله. بر اساس نظریات کلان فقهی کاخ فقه می‎تواند استوار شود.

تأثیر نظریات فقهی در حل واقعیّت‎های اجتماعی

نکته دوم ایشان این است که در فرازی از سخن شان می‎گویند: سلطنتی که نظریات در فقه ایجاد می‎کنند در معالجات و درمان‎ها نسبت به همه مسائل و حوادث فقهی تأثیرگذار است و ما در حل مسائل و واقعیت‎های اجتماعی می‎توانیم از نظریات کمک بگیریم.

فقه بر اساس نظریات، صرف یک پرستیژ علمی نیست، بلکه فقه اگر وارد حیطه نظریات شود بر مسائل اجتماعی سیطره پیدا می‏کند و در صدد برطرف کردن آسیب‏های آن بر می‎آید.

ضروت توجه به پیش ‏فرض شناسی

نکته سوم که از کلام ایشان به صورت یک پیش‎فرش قابل استخراج است. قبل از ورود در نکته سوم لازم می‎دانم به این نکته اشاره کنیم که اصل پیش ‏فرض ‎شناسی خود یک هنر است که کمتر به آن توجه شده است. پیش ‏فرض شناسی فلسفه فقه بالاصالة به سمت شناخت پیش‏ فرض‎ها می‏رود و در صورت نیاز، پیش‏ فرض‎های جدید را جایگزین آن می‏کند.

ما پیش ‏فرض‎ها را کنار گذاشته‏ ایم و کل تمرکزمان را روی مدلول‎هایی گذاشته‏ ایم که از ظواهر و نصوص استفاده کرده‎ایم. یک راه پیش ‏فرض شناسی این است که ما به سمت التزام‏ گیری قدم برداریم و خود التزام‎گیری نیز خود یک صنعتی است که در تجربه فقهی امروز یک صنعت کم‏جان است.

پیش‏ فرض اگر شناخته شود بسیار راحت‏تر می‏ توان آن را نقد کرد. تسلیم شدن ما نسبت به یک حکم گاهی شتاب‏زده است ولی اگر پیش ‏فرض‎ها را بشناسیم دقیق‎تر سخن خواهیم گفت و ظریف‏تر نقد خواهیم کرد.

پیش‏ فرض گاهی از ادبیات قابل استخراج است، گاهی از سیاق کلام قابل استخراج است و گاهی نیز از احتمالات می‎توان به پیش‏ فرض‌های مقصود متکلّم دست یافت.

بررسی پیش‏ فرض‏های تعریف زرقاء

در تعریف زرقاء یک پیش‏ فرضی وجود دارد و آن این است که ایشان معتقد است بازسازی فقه می‏تواند بازسازی حقوقی باشد.

ایشان در جایی می‏ گوید: هر نظری ه‏ای یک نظام حقوقی می‏سازد و در جای دیگر می‏ گوید: این نظام حقوقی خاصّیت انتشار دارد و می تواند در همه جای فقه حضور و ظهور داشته باشد و در جاهای دیگری از کلام شان مثال‏ های زیادی را در ابواب مختلف فقه ذکر می‏ کنند که با کنار هم گذاشتن این سیاق‏ های به این نتیجه می‏ رسیم که ایشان در سیاق این کلمات، پیش‏ فرض را مدّ نظر داشته‎اند به این مضمون که فقه قابلیّت حقوقی شدن دارد و می‎توان بر اساس ساختار حقوق، فقه را بازسازی کرد.

اینها نکاتی بود که با دقت در کلام زرقاء استفاده می‎شد.

تبیین خاستگاه تجزیه و تحلیل حقوق

باید به این نکته توجه داشته باشیم که تمام آن‏ چیزی که فقه را می‏ سازد منابع نیست و لذا فقیه نقش دارد در استنباط فقه به این‏ گونه که چگونه از منابع استفاده کند. مسائل بیرونی در تدوین فقه نقش دارد، زاویه‏ های دید نقش دارد و اینجاست که حقوق می‏ تواند یک زاویه مناسب بدهد. حقوق در استنباط فقه به فقیه مسئله می‏ دهد همچنین به او قدرت تجزیه خاص می‏دهد و آن‎چیزی که شیخ انصاری را به آن عظمت رساند، قدرت بالای تجزیه ایشان بود و هر چه که تجزیه قوی‏تر و بیشتر باشد، علم فقیه قوی‏تر می ‏شود. خاستگاه حقوق یک خاستگاه تجریه کننده است و به همین جهت می‏تواند در قدرت تجزیه بیشتر به فقیه کمک کند.

تهیه و تنظیم : محرم آتش افروز